Làng dệt lụa tơ tằm Nha Xá

Làng lụa Nha Xá tọa lạc tại xã Mộc Nam, huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam, bên tả ngạn sông Hồng, giáp tỉnh Hưng Yên. Các sản phẩm tơ tằm của làng Nha Xá đã rất phổ biến từ những năm tháng lịch sử. Nếu đã biết tới loại lụa hàng đầu Vạn Phúc Hà Nội thì sản phẩm của làng lụa Nha Xá cũng nổi tiếng không kém với chất lượng và thiết kế tinh tế. Theo truyền thuyết, sau cuộc kháng chiến chống giặc Nguyên – Mông xâm lược thắng lợi, danh tướng Trần Khánh Dư đã đưa dân từ Vân Đồn (Quảng Ninh) về khai hoang lập ấp tại thôn Dưỡng Hòa, xã Duy Hải, huyện Duy Tiên (nay là phường Duy Hải, thị xã Duy Tiên), sau đó ông về thôn Nha Xá cho dựng chùa và tu ở đấy. Ngoài việc tu hành, Trần Khánh Dư còn dạy dân địa phương nghề ươm cá bột và ươm tơ dệt lụa. Khi đó, hằng năm vào mùa mưa, nước sông Hồng dâng lên, trứng cá, cá con từ trên nguồn theo dòng nước tràn vào các lạch, Trần Khánh Dư đã hướng dẫn mọi người vớt trứng, cá con đem về ươm ở các ao nhỏ trong làng. Để lấy được trứng, cá con từ sông Hồng lên phải có vợt để xúc. Do vậy cùng với nghề ươm cá bột, nghề ươm tơ, dệt lụa ra đời phục vụ nhu cầu lúc đó là dệt săm - nguyên liệu để may vợt xúc cá. Sau đó dần phát triển lên nghề dệt lụa. Phương ngôn có câu: “Lụa Nha Xá, cá sông Lảnh”. Câu ca này được lưu truyền khắp nơi, bởi sản phẩm lụa ở đây đẹp mịn màng và bền nổi tiếng. Còn sông Lảnh - đoạn sông Hồng chảy qua địa phương, xưa kia vốn rất nhiều cá béo và ngon. Quy trình kỹ thuật của nghề dệt lụa Nha Xá trước đây trải qua các bước từ trồng dâu, nuôi tằm, ươm tơ, dệt lụa. Tuy vậy, trải qua quá trình thăng trầm, nghề dệt lụa Nha Xá đã cải tiến một số các công đoạn kỹ thuật nên công đoạn trồng dâu, nuôi tằm, ươm tơ đã không còn. Nghề dệt lụa ở Nha Xá ngày nay nhập nguyên liệu từ nơi khác, chuyên tâm dệt lụa. Làng lụa vì thế có nhiều mặt hàng mới ra đời như: lụa, đũi, tơ xe, lụa hoa, lanh… với chất lượng, mẫu mã sản phẩm được người tiêu dùng ưa chuộng. Điều đặc biệt của lụa Nha Xá là nơi đầu tiên dùng những chất liệu từ thiên nhiên như củ nâu, cánh kiến, lá bàng, lá trầu không... để nhuộm lụa tơ tằm. Chính vì vậy, sản phẩm lụa của Nha Xá có những nét đặc trưng riêng với sự mộc mạc, trang nhã về màu sắc và bền đẹp với thời gian. Quy trình dệt lụa ở Nha Xá đã được cải tiến bằng các máy móc thay thế sức người, nhưng người thợ ở đây vẫn duy trì kĩ thuật dệt lụa trơn và dệt lụa hoa theo các bước cơ bản của truyền thống thông qua các công đoạn như: quay tơ, mắc cửi, nối cửi, dệt, tẩy chuội, nhuộm, hấp, làm nguội, phơi lụa… Gần đây, làng nghề dệt lụa Nha Xá cũng đã chú ý đến may các sản phẩm từ lụa để phục vụ khách du lịch, như: Áo dài, khăn quàng cổ, cà vạt, khăn lụa đũi dâu, chăn và gối lụa tơ tằm thêu hoa, chăn và gối lụa tơ tằm thêu bóng, túi, ví, ba lô làm từ lụa… phục vụ nhu cầu đa dạng của khách hàng. Trải qua gần 700 năm tồn tại và phát triển, nghề thủ công truyền thống dệt lụa Nha Xá đã gắn bó với người dân và mang trong mình nhiều giá trị lịch sử, văn hóa và nghệ thuật. Nghề dệt lụa và sản phẩm vải lụa Nha Xá luôn giữ một vai trò quan trọng trong đời sống xã hội. Bởi, sản phẩm lụa của làng nghề Nha Xá là một sản phẩm đặc biệt với nhiều công năng sử dụng khác nhau, lụa được coi là một sản phẩm có thứ hạng cao cấp trong những nguyên liệu may mặc của người Việt từ xưa đến nay. Lụa là kết tinh của các nghề trồng dâu, nuôi tằm, dệt vải, đó là sự hội tụ tinh hoa của chất xám, sức lao động và truyền thống làm nông nghiệp của người Việt. Các nghệ nhân làng nghề vẫn giữ gìn, trao truyền những kỹ thuật dệt độc đáo để làm ra những tấm lụa thượng hạng trong ngành tơ lụa của Việt Nam. Đến thăm ngôi làng trên con đường trải nhựa hôm nay, chúng tôi thấy một bầu không khí làm việc nhộn nhịp với âm thanh của máy dệt trong các hộ gia đình. Ngôi làng đã trải qua những thay đổi lớn. Nếu bạn đến thăm làng Nha Xá, bạn sẽ nghe thấy ngay khung dệt từ các thợ thủ công và các sản phẩm lụa dệt ở đây được trưng bày. Đó đều là những đặc trưng cho nghề dệt truyền thống. Các sản phẩm lụa Nha Xá cũng đang được bán rộng rãi cho thị trường chất lượng cao và xuất khẩu sang nhiều nước vì độ mềm và tinh tế.

Hà Nam 484 lượt xem Từ tháng 01 đến tháng 12.

Ngày cập nhật : 27/02/2025