Tết Aza

Thời gian: 1/10- 30/10 Âm lịch

Tết Cơm Mới (lễ Aza) được tổ chức tại Huyện A Lưới, đánh dấu thời điểm kết thúc của 1 năm làm việc cũ và mở ra 1 năm làm việc mới. Thời gian tiến hành tết cơm mới(lễ Aza)  của mỗi làng có khác nhau vì ngày tổ chức là do làng quyết định, tuy nhiên, Aza của tất cả các làng đều sẽ được tổ chức trong tháng 10 âm lịch. Nếu ngày đã chọn vẫn chưa tổ chức được lễ Aza thì làng sẽ tổ chức lễ sau đó 18 ngày.

Trước ngày tổ chức lễ Aza, người dân Pacô lên nương hoặc ra những mảnh ruộng của mình để tuốt những gốc rạ còn sót lại. Đó chính là sự tri ân cây lúa bởi lẽ, cây lúa đã mang lại cái bụng no cho dân làng nơi đây với những chén cơm trắng, những cái bánh aquat thơm dẻo.

Từ tối ngày mùng 5 đến sáng ngày mùng 6, người làng Đụt đã chuẩn bị sẵn những lễ vật để cúng Aza. Nào cơm trắng, bánh aquat, xôi, nào gà, vịt, heo, dê. Ngoài ra, lễ vật còn có một thứ hết sức linh thiêng và không thể thiếu để thực hiện một nghi lễ trong quá trình tổ chức Aza đó là tânghọt - một loại hoa được làm từ tre, và những tấm dzèng. Nhà nào cũng muốn mang tất cả những lễ vật quý nhất để cúng thần linh.

Sau khi mọi gia đình đã chuẩn bị xong, thời gian cả làng bắt đầu tiến hành lễ Aza đã đến, 1 chức sắc của làng thừa lệnh của trưởng làng đánh lên những tiếng kẻng báo hiệu: thời khắc lễ Aza đã đến. Ngày xưa, người ta dùng trống da dê hoặc mõ tre để đánh báo hiệu, khi đó, người dân trong làng còn ít và họ luôn ở quanh nhà trưởng làng. Nhưng ngày nay thì người làng đã đông hơn và đến ở những chỗ xa hơn, vì vậy, phải dùng kẻng thì mới báo hiệu được. Sau tiếng kẻng ngân vang, người người nhà nhà trong làng thắp hương, đốt đèn và bắt đầu cúng thần linh.

Các thần linh được cúng trong lễ Aza gồm có: Giàng Tro - giống như Thần Nông của người dân tộc Kinh, đại diện cho cây trồng; Giàng Panuôn - thần Buôn bán; Giàng Pơnanh - thần Chăn nuôi, đại diện cho gia súc; Giàng Sưtarinh - Thần Đất, đại diện thời tiết và đất đai. Bên cạnh đó, mỗi gia đình, mỗi dòng họ có giàng riêng của mình cũng được cúng trong dịp này. Khi cúng các giàng, đồng bào Pacô muốn tạ ơn các giàng đã ban phát phúc lành, tạo nên những mùa màng ấm no, đồng thời, cũng mong muốn các giàng giúp đỡ trong năm mới phát đạt cho gia đình, cho dòng họ và cho cây cỏ tốt tươi.

Xung quanh không gian thực hiện lễ Aza, những tấm dzèng được treo tạo thành 1 gian hành lễ. Tuỳ vào mỗi một gia đình mà cách treo các tấm dzèng sẽ khác nhau. Treo xung quanh cũng có, bên trên cũng có. Lễ vật được bày la liệt. Nhà nào có điều kiện thì lễ vật nhiều hơn và quý hơn. Cũng giống như bánh chưng, bánh tét trong dịp Tết Nguyên Đán của đồng bào dưới xuôi, aquat - 1 loại bánh nếp không nhuỵ của bà con Pacô, là loại bánh không thể không có và được đặt trên bàn lễ rất trang trọng. Ở từng lễ vật, những cành hoa tre - tânghọt, màu trắng được cắm lên trên.

Trong khi tạ ơn các giàng, tên các giàng được và những lời tri ân năm cũ, cầu mong năm mới được người trong nhà nói to và liên tục ba lần. Đến khi nào hết tất cả các giàng được cúng thì mới thôi. Không chỉ cúng các giàng, có nhà còn cúng cả con ma ngoài đường, ngoài rừng. Với họ, những con ma không còn là nỗi sợ hãi như thời xưa nữa mà nó cũng là một phần của đất trời. Vì vậy, khi cúng Aza thì cũng giành cho những con ma ấy những phần bánh, phần cơm hay miếng thịt, con gà … Những gì dành cúng con ma thì sẽ được đổ đi. Có nhà lại sợ linh hồn của người thân chưa về kịp với tết cơm mới nên ra trước sân nhà khấn cầu những người thân mau về ăn tết cơm mới. Khi đó, họ cũng xướng tên của người thân thật nhiều lần để người thân có thể nghe được.

Sau khi tổ chức cúng giàng ở trong nhà xong, nhà nào cũng sẽ lấy 1 phần lễ vật mang đến nhà sinh hoạt cộng đồng để góp lễ chung vui với mọi người ở trong làng. Đồng thời cũng tổ chức cúng giàng chung của cả làng. Đó là các vị thần bảo hộ cho làng và cho những người thành lập làng. Điều này tương tự đồng bào dân tộc Kinh tổ chức lễ Thu tế để tưởng nhớ thành hoàng của làng vậy. Trước đây, khi chưa có nhà sinh hoạt cộng đồng, thì phần lễ vật giành cho làng sẽ được mang đến nhà của trưởng làng để cùng chung vui. Từ khi có nhà sinh hoạt cộng đồng, thì hoạt động này được tổ chức tại đây. Điều này cũng mang lại sự tiện lợi cho bà con ở trong làng. Đó là tránh được mưa và có một không gian rộng hơn để mọi người tham gia. Nhà nào cũng muốn giành những lễ vật ngon nhất. Tất cả đều được bày ra giữa nhà sinh hoạt cộng đồng. Nhà thì mang bánh aquat, nhà thì mang xôi, mang gà, nhà thì mang heo đến. Có một thứ không thể thiếu đó là hũ rượu cần. Sau khi các gia đình trong làng đã tề tựu đến nhà sinh hoạt cộng đồng đông đủ, trưởng làng báo hiệu, bà con trong làng bắt đầu khấn nguyện sự yên bình, hoà hợp và no ấm cho làng. Sau đó, cũng giống như ở mỗi nhà, ai cũng cầm hoa tre ném lên trần nhà sinh hoạt cộng đồng và vui cười. Điều này thể hiện Aza đã hoàn thành xong.

Sau khi tổ chức cúng giàng chung của làng xong, trưởng làng đánh chiêng báo hiệu sự mừng vui của làng cho một mùa mới, một năm mới bắt đầu. Trưởng làng đánh chiêng trong sự hoà điệu và sự hoà nhịp bởi tiếng trống da dê của một thanh niên khác. Điều này thể hiện sự chuyển giao trời đất và sự tiếp nối qua thời gian các truyền thống của làng. Vừa dứt giai điệu chiêng - trống ngân vang ấy, những nam thanh nữ tú trong làng bắt đầu đi vòng quanh nơi cúng giàng của làng và múa điệu pơchiêngcoon. Đây là một điệu múa đầu tiên trong lễ Aza của đồng bào Pacô.

Sau đó, để tái hiện lại công việc nương rẫy của mùa đã qua, các cô gái trong làng sẽ lại múa điệu tuốt lúa. Mặt khác điệu múa ấy cũng thể hiện mong muốn một mùa rẫy mới bội thu./.