Giữa mùa khô Gia Lai, theo bước chân người làng Pyang để chứng kiến một nghi lễ mà với người Ba Na, đó là cuộc chia ly đẹp nhất. Hãy nghe Trần Thị Trà My (Gia Lai) một travel blogger nổi tiếng bật mí .
Người ta thường nói, muốn hiểu Tây Nguyên, đừng chỉ nhìn vào những đồi cà phê bạt ngàn hay những thác nước hùng vĩ. Muốn chạm vào "hồn" của vùng đất đỏ bazan này, phải nghe tiếng cồng chiêng. Nhưng không phải thứ âm thanh biểu diễn trên sân khấu hào nhoáng dưới ánh đèn màu ở các khu du lịch. Tiếng chiêng tôi muốn tìm là tiếng chiêng "thở" giữa rừng, giữa buôn làng, tiếng chiêng của sự sống và cái chết.
Hành trình ấy đưa tôi đến làng Pyang, thị trấn Kông Chro, tỉnh Gia Lai vào những ngày đầu mùa Xuân. Tôi đến để khám phá Lễ Bỏ mả (Pơ Thi) của người Ba Na - nơi được xem là không gian văn hóa cồng chiêng sống động và nguyên bản nhất.
Lễ Bỏ mả (Pơ Thi) của người Ba Na - Gia Lai (Ảnh: Sưu tầm)
Kông Chro đón tôi bằng cái nắng hanh hao đặc trưng của mùa khô Tây Nguyên và những cơn gió thốc bụi đỏ mù mịt. Không khí những ngày đầu năm ở làng Pyang lạ lắm. Nó không chỉ có sự rộn ràng của lễ hội mà còn phảng phất một sự trang nghiêm, trầm mặc khó tả.
Lễ Bỏ mả là nghi lễ quan trọng nhất trong vòng đời của người Ba Na. Đó là cuộc chia ly cuối cùng để tiễn đưa linh hồn người đã khuất về với thế giới ông bà, cắt đứt mọi sự ràng buộc với người sống. Nghe thì có vẻ đau buồn, nhưng với người Ba Na. Đây là lễ hội của sự giải phóng, một sự khởi đầu mới cho cả người đi và kẻ ở.
Tôi đến khi dân làng đã chuẩn bị xong xuôi mọi thứ. Suốt cả tháng trước, họ đã cùng nhau đẽo tượng nhà mồ, vẽ hoa văn, dựng cột klao. Tính cộng đồng ở đây mạnh mẽ đến mức khiến một người quen sống khép kín ở phố thị như tôi phải kinh ngạc. Không ai đứng ngoài cuộc, mỗi người một tay, như thể việc của nhà hàng xóm chính là việc của nhà mình.
Lễ Bỏ mả (Pơ Thi) của người Ba Na - Gia Lai (Ảnh: Sưu tầm)
Mọi hoạt động tâm điểm diễn ra ngay tại khu nhà mồ. Đây là lúc tôi thực sự hiểu thế nào là "Không gian văn hóa Cồng chiêng".
Khi gần 10 bộ chiêng của làng Pyang và các làng lân cận cùng tấu lên, không gian như đặc quánh lại. Tiếng chiêng ở đây không du dương, êm ái. Nó trầm, đục, mạnh mẽ và dồn dập. Tiếng cồng (những chiếc có núm) giữ nhịp trầm hùng như tiếng đất, tiếng chiêng (những chiếc bằng) vang vọng, lảnh lót như tiếng gió.
Tôi ngồi một góc, quan sát những người đàn ông Ba Na đánh chiêng. Họ đi vòng quanh nhà mồ, ngược chiều kim đồng hồ. Cơ thể họ hơi khom xuống, nhịp chân dậm mạnh xuống đất đỏ, mồ hôi ướt đẫm lưng áo thổ cẩm. Họ không đánh chiêng bằng kỹ thuật đơn thuần, họ đánh bằng cảm xúc. Có lúc âm thanh nghe như tiếng thác đổ, lúc lại nỉ non như tiếng khóc. Đó là cuộc đối thoại giữa người sống và người chết.
Nếu ngày đầu tiên nặng trĩu tâm tư, thì ngày thứ hai và thứ ba (diễn ra tại nhà rông và tại gia đình) là sự bùng nổ của sắc màu và niềm vui. Khi nghi thức "bỏ" đã xong, người chết đã về với thế giới bên kia, người sống được giải phóng khỏi những cấm kỵ tang chế.
Lễ Bỏ mả (Pơ Thi) của người Ba Na - Gia Lai (Ảnh: Sưu tầm)
Lễ Bỏ mả (Pơ Thi) của người Ba Na - Gia Lai (Ảnh: Sưu tầm)
Tiếng chiêng lúc này đổi nhịp. Nó rộn ràng hơn, hối hả hơn. Những vòng xoang (múa tập thể) mở rộng dần. Các cô gái, chàng trai Ba Na tay nắm tay, di chuyển nhịp nhàng quanh cây nêu và hũ rượu cần. Tôi cũng được mời vào vòng xoang, dù đôi chân vụng về không theo kịp nhịp, nhưng nụ cười của các mế, các chị khiến tôi thấy mình không còn là khách lạ.
Rượu cần được vít cong cần trúc. Vị rượu ngọt, hơi nồng, thấm vào đầu lưỡi, hòa cùng tiếng chiêng đang ong ong trong đầu tạo nên một cảm giác say – không phải say men, mà là say cái tình, say cái không khí hào sảng của đại ngàn.
Rời làng Pyang khi nắng chiều đã nhạt, tiếng chiêng vẫn như còn văng vẳng bên tai tôi. Lễ Bỏ mả không chỉ là một nghi thức, nó là một minh chứng sống động cho thấy văn hóa cồng chiêng không phải là những hiện vật nằm im trong bảo tàng. Nó đang thở, đang sống mãnh liệt trong từng nếp nhà, từng con người ở Gia Lai.
Tải ứng dụng Travelviet
vn
en
ja
ko
zh
