Trở về Kbang, giữa màu đất đỏ bazan quen thuộc, tôi không tìm kiếm sự náo nhiệt mà lặng lẽ lắng nghe tiếng khung cửi lách cách đã dệt nên tuổi thơ tôi và cả linh hồn văn hóa của người Bana. Hãy nghe Trần Thị Trà My (Gia Lai) một travel blogger nổi tiếng bật mí .
Tôi sinh ra và lớn lên ở Kbang, nơi mà màu đất đỏ bazan đã nhuộm hồng gót chân những ngày thơ bé. Sau này, khi rời quê đi xa, lăn lộn giữa những dòng chảy hối hả của phố thị, đôi lúc tôi thèm được nghe lại những thanh âm cũ kỹ của quê nhà. Không phải tiếng cồng chiêng vang vọng mùa lễ hội, mà là một âm thanh khe khẽ, đều đặn và bền bỉ hơn. Đó là tiếng khung cửi lách cách dưới những nếp nhà sàn của các bà, các mẹ.
Nghề dệt thổ cẩm truyền thống ở Gia Lai (Ảnh: sưu tầm)
Lần này trở về xã Tơ Tung, Kbang không còn là một điểm đến du lịch như cách người ngoài vẫn gọi. Với tôi, đây là cuộc trở về với ký ức, để nhìn lại nghề dệt thổ cẩm của đồng bào Bana mình bằng một đôi mắt khác - đôi mắt của sự thấu hiểu và trân trọng mà ngày bé tôi đã vô tình bỏ quên.
Trong ký ức của tôi, hình ảnh những người phụ nữ Bana ngồi bên khung cửi là một phần không thể thiếu của nhịp sống làng bản.Tôi cứ nghĩ đó là việc hiển nhiên, con trai lớn lên cầm rựa, con gái lớn lên cầm thoi. Nhưng giờ tôi mới thấm thía cái "nghề" này đòi hỏi sự hy sinh và kiên nhẫn đến nhường nào.
Các thiếu nữ Bana ở quê tôi thường bắt đầu làm quen với bông vải từ khi mới 12-13 tuổi. Trong khi đám con trai mải mê chạy nhảy, thì các bạn nữ cùng trang lứa đã phải ngồi xuống bên chân mẹ. Đó là những bài học vỡ lòng không có trong sách vở. Không trường lớp, không giáo án, chỉ có sự quan sát và làm theo.
Ở Kbang quê tôi, dệt thổ cẩm từng là thước đo cho sự khéo léo, trưởng thành của người con gái. Từ việc làm cái dây quàng đầu nhỏ xíu cho đến khi dệt được cả tấm chăn lớn là cả một hành trình dài đằng đẵng đánh đổi bằng tuổi xuân và sự cần mẫn. Phải có tâm huyết lắm mới trụ lại được với nghề, mới biến những sợi bông vô tri thành những hoa văn biết nói.
Nghề dệt thổ cẩm truyền thống ở Gia Lai (Ảnh: sưu tầm)
Người ta nhìn vào tấm thổ cẩm Bana thường chỉ thấy vẻ đẹp rực rỡ, nhưng người Kbang chúng tôi nhìn vào đó là thấy cả mồ hôi và hương rừng. Quy trình làm ra một tấm vải truyền thống cầu kỳ đến mức nếu không phải là người yêu nghề, chắc hẳn đã bỏ cuộc từ lâu.
Tôi ngồi nhìn đôi tay chai sần của các mẹ thao tác với bông vải. Bông thu hoạch từ rẫy về phải phơi, nhặt sạch, tách hạt rồi bật cho tơi xốp. Từng sợi chỉ được kéo ra, nhuộm màu, phơi khô rồi mới lên khung dệt. Mỗi một công đoạn đều thủ công, tỉ mỉ và chậm rãi. Giữa thời đại mà cái gì cũng "nhanh", cũng "công nghiệp", sự chậm rãi của những người mẹ quê tôi bỗng trở nên quý giá vô ngần. Đó là sự tĩnh tại cần thiết để giữ lại cái hồn cốt của dân tộc.
Thổ cẩm Bana không sặc sỡ kiểu phô trương, mà nó trầm mặc và sâu sắc như chính những cánh rừng già Kbang vậy. Trên nền màu đen chủ đạo - màu của đất đai, của màn đêm đại ngàn hun hút, những họa tiết khác bừng sáng lên đầy kiêu hãnh. Đó là màu đỏ của lửa, của máu, tượng trưng cho sức sống mãnh liệt, cho khát vọng vươn lên của người Bana giữa thiên nhiên khắc nghiệt. Đó là màu vàng của ánh mặt trời, và màu xanh của cây lá, bầu trời.
Nghề dệt thổ cẩm truyền thống ở Gia Lai (Ảnh: sưu tầm)
Điều khiến tôi tự hào nhất về quê hương mình chính là cách tạo ra những màu sắc ấy. Không một chút hóa chất độc hại. Màu đỏ lấy từ vỏ cây kxang, kơbai; màu vàng từ củ nghệ, cây kmếch; màu xanh từ cây truông-nhây. Cả tấm vải là sự tổng hòa của cây cỏ quê hương. Khi khoác tấm thổ cẩm lên người, tôi có cảm giác như đang được ôm trọn bởi hương thơm của rừng, được che chở bởi linh hồn của cây cỏ nơi tôi sinh ra.
Ngày nay, Kbang đã đổi khác nhiều. Cuộc sống hiện đại len lỏi vào từng nếp nhà sàn. Trang phục thường ngày của người dân quê tôi đã giản tiện hơn với màu chàm hoặc đen đơn sắc. Những bộ thổ cẩm rực rỡ với hoa văn tinh xảo, kèm theo xà tích, dây buộc đầu cầu kỳ thường chỉ còn xuất hiện trong các dịp lễ hội, cưới hỏi hay ngày tết.
Mỗi tấm vải được dệt xong là một lần văn hóa Bana được tái sinh và tiếp nối. Và tôi biết, chừng nào người Kbang còn yêu rừng, còn kính trọng thiên nhiên, thì chừng đó tiếng khung cửi vẫn sẽ còn vang lên, dệt nên những giấc mơ rực rỡ giữa đại ngàn.
Tải ứng dụng Travelviet
vn
en
ja
ko
zh
